KÜTLE KALİBRASYONU

Kütle, fiziksel ve metrolojik özelliklerine (şekil, boyut, materyal, yüzey özellikleri, nominal değer, yoğunluk, manyetik özellikler ve izin verilen en büyük hata) göre gerçekleştirilen maddesel ölçümdür.

2.20 Bir cismin ağırlığı (Fg) Cismin dünya tarafından etkilendiği yerçekimi gücü. Ağırlık kelimesi, güç ile aynı özellikteki miktarı ifade eder: bir cismin ağırlığı, kütlesinin ve yerçekiminden kaynaklanan ivmesinin sonucudur.

Kütle kabrasyonunda kullanılan birimler şöyledir:

Kütle için miligram (mg),gram (g) ve kilogram (kg);

Yoğunluk için, metreküp başına kilogram (kg m-3).

Nominal değerler ağırlıkların veya ağırlık setlerinin kütlelerine ilişkin nominal değerler 1 x 10n kg, 2 x 10n kg veya 5 x 10n kg kapasitelerine eşit olmalıdır (“n” pozitif veya negatif bir tam sayıyı veya sıfırı temsil etmektedir).

Bir ağırlık seti farklı nominal değer dizilerinden oluşabilir. Bir ağırlık setinde ağırlık dizileri kullanılıyorsa, aşağıda belirtilen tek ağırlık dizileri kullanılır:

(1; 1; 2; 5) x 10n kg;

(1; 1; 1; 2; 5) x 10n kg;

(1; 2; 2; 5) x 10n kg;

(1; 1; 2; 2; 5) x 10n kg (“n” pozitif veya negatif bir tam sayıyı veya sıfırı temsil etmektedir.) 4.3.2 Bir ağırlık seti, hepsi aynı nominal değere sahip birkaç ağırlıktan da oluşabilir (ör: her parçası 5 x 10n kg nominal kapasiteye sahip 10 parça)

İZİN VERİLEN EN BÜYÜK HATALAR

Müteakip doğrulama ve kullanım süresindeki doğrulamalarda izin verilen en büyük hatalar her ülkenin kendi takdirine bırakılmıştır.

Genişletilmiş belirsizlik k = 2 iken her ağırlık için konvansiyonel kütlenin genişletilmiş belirsizliği (U) izin verilen en büyük hatanın üçte birinden az veya bu değere eşit olmalıdır.

U ≤ 1/ 3δm

Konvansiyonel kütle

Her ağırlık için konvansiyonel kütle mc ağırlığın nominal değerinden (m0 ) izin verilen en büyük değer (δm) eksi genişletilmiş belirsizlik hesaplamasından daha yüksek bir farklılık gösteremez.

m0 − δm −U ≤ mc ≤ m0 + δm −U

Uygun verileri içeren sertifikalara sahip E1 ve E2 sınıfı ağırlıklar için nominal değerden sapma (mc – m0) kullanıcı tarafından dikkate alınmalıdır.

1 g’a kadar olan ağırlıklar (1 g dahil)

Üretimlerinin kolaylaştırılması amacıyla ağırlıkların basit bir geometrik şekli olmalıdır. Aşınmalarının önlenmesi bakımından keskin kenar veya köşeleri olmamalı ve yüzeyde birikmelerin (ör: toz) önlenmesi bakımından belirgin boşlukları olmamalıdır.

Belirli bir ağırlık setine dahil ağırlıkların, 1 g veya daha düşük ağırlıklar hariç olmak üzere, şekilleri aynı olmalıdır.

1 g’a kadar olan ağırlıklar (1 g dahil)

1 g’dan az olan ağırlıklar, kolay tutmayı sağlayacak şekilde poligonal levha veya tel şeklinde olmalıdır.

1 g ile 50 kg arasındaki ağırlıklar

1 kg’lık bir ağırlık, 1 g’lık ağırlıkların katları veya alt katlarının şeklinde olabilir.

Nominal değerleri 1 g’dan 50 kg’a kadar olan ağırlıklar Ek A’da sunulan Şekil ve Tablolarda gösterilen dış ebatlara sahip olabilirler.

Bu ağırlıklar aynı zamanda silindir şeklinde veya hafif sivri koni şeklinde olabilirler Bu cisimlerin yükseklikleri çaplarının 3/4’ü veya 5/4’ü arasında olmalıdır.

Bu ağırlıklar, cismin çapı çarpı 0.5 veya 1 yüksekliğinde olan taşıma topuzuna da (lifting knob) sahip olabilirler.

5 kg’dan 50 kg’a kadar olan ağırlıklar, tutulma yöntemlerine uygun olan farklı bir şekle de s

sahip olabilirler. Taşıma topuzu yerine, ağırlıkla birlikte gelen aks, kulp, kanca veya halka gibi sert taşıma aletleri de olabilir.

E Sınıfı Ağırlıklar

1 mg ile 50 kg arasındaki E sınıfı ağırlıklar 1 mg ile 50 kg arasındaki E sınıfı ağırlıkların hava alan hiçbir boşluğu bulunmamalıdır. Tek parça materyalden oluşmalıdırlar.

50 kg’dan büyük E2 sınıfı ağırlıklar

50 kg’dan büyük E2 sınıfı ağırlıkların ayar boşluğu olabilir. Bu boşluğun hacmi, ağırlığın toplam hacminin 1/1000’ini aşmamalıdır. Boşluk mühürlenebilir olmalı ve su ve hava geçirmez olmalıdır (ör: bir bağlantı vasıtasıyla). Tornavida veya topuz, kulp, halka vb. taşıma aletleri vasıtasıyla sıkıştırılan bir tıkaç ayar boşluğunu kapatır. Tıkacın materyali ağırlığınkiyle aynı olmalı ve E2 sınıfının yüzey şartlarına uygun olmalıdır. İlk ayardan sonra, ayar boşluğunun toplam hacminin yaklaşık ½’si boş kalır.

F Sınıfı Ağırlıklar

F sınıfı ağırlıklar aynı materyalden üretilen bir veya daha fazla parçadan oluşabilir.

1 g ile 50 kg arasındaki F sınıfı ağırlıklar

1 g ile 50 kg arasındaki F sınıfı ağırlıkların ayar boşluğu olabilir. Bu boşluğun hacmi, ağırlığın toplam hacminin ¼’ünü aşmamalıdır. Boşluk bir kaldırma topuzu veya uygun başka bir alet vasıtasıyla kapatılır.

İlk ayardan sonra, ayar boşluğunun toplam hacminin yaklaşık ½’si boş kalır.

50 kg’dan büyük F sınıfı ağırlıklar

50 kg’dan büyük F sınıfı ağırlıklar, farklı parçaların birleştirilmesinden oluşan, kapalı, kaynak yapılmış, hava ve su geçirmez bir kutudan oluşabilir. Kutunun içeriği, kutunun üretildiği materyalden farklı olabilir ancak F1 ve F2 sınıflarının manyetik özelliklerine ilişkin şartlara uygun olmalıdır. Ortamdaki hava basıncındaki değişiklikler, kaldırma, şok, vb. durumlarda deformasyon olmaması amacıyla kutunun duvarları yeterince sert olmalıdır. Kütle ve hacim arasındaki oran yoğunluk şartlarına uygun olmalıdır. F sınıfı ağırlıkların ayar boşluğu olabilir. Bu boşluğun hacmi, ağırlığın toplam hacminin 1/20’sini aşmamalıdır. Boşluk mühürlenebilir olmalı ve su ve hava geçirmez olmalıdır (ör: bir bağlantı vasıtasıyla). Tornavida veya topuz, kulp, halka vb. taşıma aletleri vasıtasıyla sıkıştırılan bir tıkaç, ayar boşluğunu kapatır.

İlk ayardan sonra, ayar boşluğunun toplam hacminin yaklaşık ½’si boş kalır.

M Sınıfı Ağırlıklar

1 g ile 50 kg arasındaki M1, M2 ve M3 sınıfı ağırlıklar

1g ile 10 g arasındaki M1, M2 ve M3 sınıfı ağırlıklar herhangi bir oyuk olmadan, ayar boşluksuz olmalıdır. 20 g ile 50 g arasındaki M1, M2 ve M3 sınıfı ağırlıklar için ayar boşluğu ihtiyaridir. 100 g ile 50 kg arasındaki M1, M2 ve M3 sınıfı ağırlıkların ayar boşluğu olmalıdır. Ancak, 20 g ile 200 g arasındaki M1, M2 ve M3 sınıfı paslanmaz çelik ağırlıklar için ayar boşluğu ihtiyaridir. Ayar boşluğu, dış maddelerin veya molozların yığılmasına izin vermeyecek şekilde tasarlanmalı, boşluğun güvenli bir şekilde kapanmasına ve ek ayarlamalar için yeniden açılmasına olanak sağlamalıdır. Ayar boşluğunun hacmi, ağırlığın toplam hacminin ¼’ünü aşmamalıdır.

İlk ayardan sonra, ayar boşluğunun toplam hacminin yaklaşık ½’si boş kalır.

100 g ile 50 kg arasındaki M1, M2 ve M3 sınıfı silindir yapıdaki ağırlıkların ayar boşluğu, ağırlığın dik ekseni ile eşekseni olmalı, topuzun üst yüzüne açılmalı ve giriş yeri ağırlığın çapında genişlemelidir. Boşluk tornavida vasıtasıyla bir tıkaç ile veya ortasında tutma boşluğu olan bir disk ile kapatılmalıdır. Tıkaç veya disk pirinç veya uygun başka bir metal malzemeden yapılmalıdır ve çapın genişleyen kısmında bulunan dairesel iç oluğa sokulan bir kurşun tıkaç veya benzer bir materyalle mühürlenmelidir.

5 kg ile 50 kg arasındaki M1, M2 ve M3 sınıfı dikdörtgen paralelkenar ağırlıkların ayar boşlukları boru şeklindeki kulpun içinde yer alır veya kulpta oyuk yoksa ayar boşluğu ağırlığın üst kısımlarından birine, ağırlığın yan veya üst yüzüne açılacak şekilde konulur

Ayar boşluğu boru şeklindeki kulpun içindeyse  boşluk tornavida vasıtasıyla bir tıkaç ile veya ortasında tutma boşluğu olan bir disk ile kapatılmalıdır. Tıkaç veya disk pirinç veya uygun başka bir metal malzemeden yapılmalıdır ve çapın genişleyen kısmında bulunan dairesel iç oluğa sokulan bir kurşun tıkaç veya benzer bir materyalle kapatılmalıdır.

Ayar boşluğu ağırlığın üst kısımlarından birinde ve ağırlığın yan veya üst yüzüne açılacak şekildeyse, boşluk yumuşak çelikten veya başka bir uygun materyalden yapılan bir levha ile kapatılmalı ve koni şeklinde bir bölmesi olan bir gövdenin içine sokulan kurşun tıkaç veya benzer bir malzeme ile mühürlenmelidir.

50 kg’dan büyük M sınıfı ağırlıklar (50 kg dahil) Ağırlıkların toz veya moloz yığılmasına neden olabilecek herhangi bir boşluğu olmamalıdır.

Ağırlıkların bir veya daha fazla ayar boşluğu bulunur. Ayar boşluklarının toplam hacmi, ağırlığın toplam hacminin 1/10’undan fazla olmamalıdır. Boşluklar mühürlenebilir olmalı ve su ve hava geçirmez olmalıdır.Boşluklar, tornavida veya bir taşıma aleti (ör: topuz veya kulp) vasıtasıyla sıkıştırılan bir tıkaç ile mühürlenebilmelidir. İlk ayardan sonra, ayar boşluğunun toplam hacminin en az 1/3’ü boş kalır.